Haluçinacionet hipnagogjike janë përvoja të gjalla perceptuese që ndodhin gjatë fazës fillestare të gjumit. Ato përbëhen nga ëndrra shumë realiste të shoqëruara me fenomene vizuale, prekëse dhe dëgjimore. Haluçinacionet hipnompike, nga ana tjetër, janë përvoja të ngjashme me ato që ndodhin pas zgjimit.
Termi “pompik” (nga greqishtja, duke u larguar), duke iu referuar haluçinacioneve hipnopompike, u përdor për herë të parë në vitin1918 nga Myer për të përshkruar fenomenin që ndodh gjatë kalimit midis gjumit dhe zgjimit.
Përshkrimi i parë i haluçinacioneve hipnagogjike i detyrohet, megjithatë, psikiatrit francez Baillarger në vitin 1846. Ai i quajti ato haluçinacione psikosensoriale. Termat “hypno” (gjumë) dhe “agogos” (të nxitur) u prezantuan nga Maury në vitin 1848, për të treguar haluçinacione ose iluzione që i paraprijnë gjumit.
Prandaj, këto haluçinacione ndodhin kur personi mendon se është zgjuar. Personi ndjen dhe dëgjon, por nuk mund të lëvizë. Për këtë arsye, haluçinacionet hipnagogjike janë të lidhura ngushtë me paralizën e gjumit.
Prevalenca dhe historia e haluçinacioneve hipnagogjike
Prevalenca e halucinacioneve hipnagogjike dhe hipnopompike në popullatën e përgjithshme preku 25-30% të njerëzve me narkolepsi. Në vitin 1957 autorët Yoss dhe Daly i përfshinë këto halucinacione në kriteret diagnostikuese të narkolepsisë. Sidoqoftë, ato janë gjetur edhe në rastet e përgjumjes së tepërt të ditës, por shpesh edhe në pacientët me paralizë të gjumit para se të binin në gjumë.
Disa substanca psikoaktive, të tilla si khat (5) dhe hashash (6), gjithashtu kanë qenë të lidhura me shkaktimin e halucinacioneve hipnagogjike dhe hipnopompike.
Paraliza e gjumit dhe halucinacione hipnagogjike
Paraliza e gjumit është një paaftësi e përgjithshme dhe kalimtare për të lëvizur ose folur. Ndodh gjatë kalimit gjumë-zgjim gjatë të cilit ndodhin halucinacione.
Paraliza e gjumit dhe halucinacionet hipnagogjike ishin tipare të spikatura të maktheve. Kultura popullore i ka zbukuruar këto simptoma me interpretime mbinatyrore. Mendohej, në fakt, se ato mund të shkaktoheshin nga prania e demonëve dhe shpirtrave.
Në vitin 1834 autori McNish e përcaktoi makthin për herë të parë:
“Imagjinata nuk mund t’i përfytyrojë tmerret nga të cilat [makthi] shpesh i lind … Të gjithë elementët e tmerrshëm, të neveritshëm të botës fizike ose morale shfaqen para tij me një nuancë të frikshme; … Në një moment ai mund të jetë i vetëdijshëm për një demon të keq pranë tij; atëherë, për t’i shpëtuar shikimit të një objekti kaq mizor, ai do të mbyllë sytë, por edhe kështu, qenia e frikshme do ta bëjë të dukshme praninë e vet; sepse fryma e tij e ngrirë përhapet në fytyrën e njeriut dhe ai e di se është ballë për ballë me një demon. Pastaj, nëse ai shikon lart, sodit një palë sy të tmerrshëm që e shikojnë dhe një aspekt të nëntokës që i buzëqesh me një keqdashje shumë më të madhe. Por ai gjithashtu mund të ketë idenë e një shtrige monstruoze të mbështjellë në gjoks, të palëvizshme dhe malinje”.
Ky citim është një përshkrim i një makthi të shkruar mbi një shekull më parë. Duke lexuar këtë dhe përkufizime të tjera të ngjashme, është e qartë se termi ka pësuar një ndryshim në kuptim gjatë 150 viteve të fundit.
Kohët e fundit është përdorur për të treguar ëndrra shumë të gjalla me përmbajtje të pakëndshme dhe që shkaktojnë një ndjenjë të fortë frike tek njeriu, deri në pikën e zgjimit të tij në shumë raste.
