Ilaçet kundër depresionit, si barnat e tjera psikoaktive, kanë qenë objektiv i shumë kritikave; më intensivisht theksojnë efektet dytësore të tyre. Por çfarë thotë shkenca për të gjitha këto?
Njeriu jeton i mjekuar, gjithnjë e më shpesh. Dhe ndërsa përdorimi i antidepresantëve rritet, shëndeti ynë mendor duket më i brishtë. Për më tepër, përdorimi i kësaj klase të barnave sjell efekte negative që mund të kalojnë pa u vënë re. Krizat hipertensive, tharja e gojës, qetësimi ose episodet e aritmive kardiake janë vetëm disa nga pasojat që rrjedhin nga marrja e barnave psikotrope. Ato gjithashtu ndikojnë në njohjen, domethënë ‘mënyrën në të cilën personi përpunon informacionin nga mjedisi i tij dhe e interpreton atë’.
Çfarë është një antidepresant?
Antidepresantët përmbajnë përbërës aktivë që rregullojnë numrin e neurotransmetuesve që marrin pjesë në sinapsë. Po flasim për një lloj mesazherësh që transferojnë informacione. Ekzistojnë lloje të ndryshme barnash në varësi të neurotransmetuesve në të cilët ndërhyjnë (Stahl, 2023); janë këto:
-Frenuesit selektivë të rimarrjes së norepinefrinës (SNRIs): punojnë ekskluzivisht në këtë molekulë neurotransmetuese; një shembull është reboksetina.
-Frenuesit e monoamine oksidazës: të përshkruara për të kontrolluar simptomat e depresionit dhe ankthit. Shembuj të kësaj klase janë fenelzina, izokarboksazidi dhe selegilina.
-Ilaçet kundër depresionit të dyfishtë: veprojnë në mënyrë selektive në dy molekula (noradrenalinë dhe serotonin). Prandaj, rezultatet që ato prodhojnë janë sinergjike. Venlafaksina dhe duloxetina janë pjesë e kësaj kategorie.
-Frenuesit e rimarrjes së dopaminës dhe norepinefrinës (NIRD): një shembull i mirë i këtij grupi farmakologjik gjendet në bupropion. Edhe pse ka efekte antidepresive, përdorimi kryesor i tij është trajtimi i pirjes së duhanit.
-Frenuesit selektivë të rimarrjes së serotoninës (SSRIs): Duke bllokuar mekanizmin që rimerr serotoninën, nivelet e neurotransmetuesit rriten në hapësirën ndërsinaptike. Ky grup përfshin eskitalopramin, paroksetinën dhe sertralinën.
-Ilaçet kundër depresionit heterociklik: këto janë barna psikoaktive të njohura me termin “gjenerata e parë”. Mekanizmi i veprimit të tij konsiston në frenimin e rimarrjes së noradrenalinës dhe serotoninës, megjithëse ato mund të ushtrojnë efekte në substanca të tjera. Shembuj të këtij grupi janë amitriptilina ose imipramina.
Sipas Kay Redfield Jamison, është e rëndësishme t’i qasemi problemeve të shëndetit mendor në një mënyrë multidisiplinare, me ndihmën e psikologjisë dhe psikiatrisë.
Efektet negative të përdorimit të antidepresantëve
Koncepti i efektit negativ i referohet “efektit reaktiv negativ të paqëllimshëm të një antidepresivi”. Ai ndryshon në varësi të kohës së konsumimit, si dhe dozës së përshkruar. Në këtë kuptim, një studim i publikuar në Electronic Medical Journal tregon se çdo vit 2.2 milionë njerëz raportojnë një pasojë negative që mund të cilësohet si e rëndë. Gama e reaksioneve është e shumëfishtë. Le të përmendim disa prej tyre (Sthal, 2023):
Pagjumësi
Kapsllëk
Pamje e turbullt
Dhimbje koke
Mosfunksionim seksual
Gojë e thatë
Përgjumje dhe lodhje
Djersitje e tepruar
Probleme me memorien
Agjitacion dhe nervozizëm
Sindroma e abstinencës
Humbje apo shtim në peshë
Vështirësi përqendrimi
Rritja e rrezikut të mendimeve për vetëvrasje
Lista vazhdon. Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se përfitimet e ndërhyrjes duke përdorur ilaçet kundër depresionit mund të tejkalojnë efektet negative. Prandaj, nëse ka ndonjë dyshim, psikiatri është profesionisti që shpjegon më së miri planin e ndërhyrjes.
Pavarësisht reaksioneve të padëshiruara, edhe antidepresantët do të jepnin efekte të dobishme, por është psikiatri ai që duhet t’i autorizojë. Një studim i fundit i publikuar në Neuropsychopharmacology analizon efektet e escitalopram. Ky antidepresant është një frenues i rimarrjes së serotoninës, domethënë nxit rritjen e këtij neurotransmetuesi në zona të caktuara të trurit, duke prodhuar efekte antidepresive dhe anksiolitike.
Për më tepër, përdorimi i zgjatur dhe afatgjatë i escitalopram çon në ndryshime në mekanizmin e përforcimit (Langley et al., 2023). Dhe është përmes përforcimit që personi mëson sjellje të reja ose i pengon ato. Në këtë kuptim, marrja e vazhdueshme e escitalopram mund të rrisë ndjeshmërinë e pacientëve që e konsumojnë atë ndaj përforcimit pozitiv.
Me fjalë të tjera, përdoruesit kronikë të drogës psikoaktive janë më të ndjeshëm ndaj shpërblimeve dhe më pak ndaj ndëshkimeve, boton The Journal of Neuroscience (Seymour et al., 2012). Përveç kësaj, pacientët shpesh raportojnë ndjesinë e mërzitjes mendore (Marazziti et al., 2019), e cila së bashku me rritjen e ndjeshmërisë ndaj përforcimit ose shpërblimit do të ishte përgjegjëse për efektet klinike.
Megjithëse efektet negative të antidepresantëve janë të shumtë dhe të ndryshëm, përdorimi i tyre mund të justifikohet. Psikiatrit janë njerëzit e autorizuar për të vendosur. Vështirësitë e përqendrimit, kapsllëku ose shikimi i paqartë janë disa nga pasojat negative. Megjithatë, janë të mundshme edhe reaksione anësore me potencial për të qenë të dobishëm, si ato të escitalopramit.
