Dosja e përgatitur nga Türkiye, e cila do të deklarojë sot përfshirjen e saj në lëndën e gjenocidit të ngritur nga Afrika e Jugut kundër Izraelit në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë (GjND), ka potencial të ndikojë në rrjedhën e çështjes në shumë mënyra.
Anadolu përpiloi rëndësinë dhe shtrirjen e përfshirjes së Türkiyes, e cila pritet të jetë vendi i shtatë që deklaron përfshirjen e saj në çështjen e gjenocidit mes Afrikës së Jugut dhe Izraelit në GjND, pas Nikaraguas, Kolumbisë, Libisë, Meksikës, Palestinës dhe Spanjës.
Aplikimi i Türkiyes, i cili do të bëhet vendi më i rëndësishëm për të deklaruar përfshirjen e saj në çështjen për gjenocidin në Gaza deri më tani, pritet të forcojë vendimet e vendeve të tjera të rajonit për t’u përfshirë.
Parashikohet që teksti që do t’i paraqitet gjykatës sot do të mbështesë tezat e Afrikës së Jugut dhe do të trajtojë se si duhet të interpretohen nenet përkatëse të Konventës së Gjenocidit, veçanërisht në kontekstin e masakrave të kryera nga Izraeli në Gaza që nga 7 tetori 2023.
Baza ligjore për përfshirje
Shtetet mund të përfshihen në një çështje të paraqitur pranë GjND-së nëpërmjet nenit 2 të Statutit të Gjykatës.
Në përputhje me nenin 62 të Kartës së Gjykatës, i cili referohet si “kërkesë për përfshirje”, “Një shtet mund t’i kërkojë gjykatës që ta lejojë atë të përfshihet nëse konsideron se ka një interes juridik që mund të preket nga vendimi”.
Përderisa përfshirjet e bëra në përputhje me nenin 62 të Kartës së Gjykatës i nënshtrohen lejes së Gjykatës, shtetet pritet të provojnë ekzistencën e një interesi ligjor që do t’i prekë veçanërisht ata në rezultatin e çështjes, në kërkesat e tyre për përfshirje në përputhje me këtë nen.
Brenda fushëveprimit të nenit 62, shtetet mund të përfshihen në çështje si një “palë” ose shtet përfshirës “jo palë”.
Në përfshirjet brenda objektit të nenit 62, GjND-ja u jep shteteve përfshirëse të drejtën për të bërë komente dhe deklarata në lidhje me ngjarjen konkrete, për të marrë pjesë në seanca dëgjimore dhe për të bërë deklarata dhe kërkesa me shkrim dhe me gojë.
Qëllimi dhe ndryshimi i rolit të përfshirjes
Ndërsa përfshirja në çështjet në GjND nuk ishte përdorur shumë nga shtetet deri vonë, ajo ka fituar një kuptim të ri si një mënyrë për shumë shtete për të kontribuar në shtetin paditës pas rasteve të gjenocidit Gambia-Mianmar dhe Ukrainë-Rusi.
Mundësia e përfshirjes, e cila në vitet e mëparshme përdorej më së shumti në rastet kur çështja midis dy shteteve ka të bëjë ngushtë me shtetet e treta, përbën një bazë ligjore që shtetet të aplikojnë për përfshirje si një arsye që “prek interesat e tyre” në çështje që kanë të bëjnë me të gjithë njerëzimin, siç është gjenocidi.
Ndërsa paraprakisht u pa se aplikimet për përfshirje ishin veçanërisht në çështjet që lidhen me mosmarrëveshjet kufitare dhe zonat e juridiksionit detar, Gjykata refuzoi shumicën e këtyre kërkesave për shkak të pragut të lartë të “përfshirjes”.
Pasi Gjykata pranoi kërkesën për përfshirje të 32 nga 33 shtete në çështjen e ngritur nga Ukraina kundër Rusisë, ky mekanizëm përdoret si mjet për të “ushtruar presion” ndaj shtetit të paditur.
Rëndësia e përfshirjes së Türkiyes
Përfshirja e Türkiyes në çështjen e gjenocidit në Gaza do të thotë konfirmim i përgjegjësive ligjore dhe morale në skenën globale.
Ndërkohë që Türkiye pritej të prodhonte një tekst më të detajuar dhe gjithëpërfshirës me një përgatitje më të gjatë në krahasim me shtetet e tjera të përfshira, është parashikuar që ajo ta detyrojë Gjykatën të ndjek jurisprudencën e saj, veçanërisht duke iu referuar opinionit këshillues të 19 korrikut ku thuhet se Izraeli është fuqia pushtuese në Gaza.
Hapi i përfshirjes së Türkiyes, kur merret parasysh së bashku me përpjekjet e tjera të saj për paqen rajonale, mund të inkurajojë vendet e tjera në rajon që të marrin pjesë në mënyrë më aktive në zbulimin e shkeljeve të ligjit ndërkombëtar në Gaza dhe mbrojtjen e të drejtave të palestinezëve.
Së fundi, komentet e një aktori të fuqishëm rajonal si Türkiye në lidhje me Konventën e Gjenocidit kanë potencialin të ndikojnë ndjeshëm në diskutimet e gjyqtarëve të GjND-së dhe në rezultatin e rastit të gjenocidit në Gaza dhe çështjeve të tjera të ardhshme.
Çfarë do të ndodhë pas deklaratës së përfshirjes së Türkiyes?
Gjykata kërkon vërejtje me shkrim nga palët në çështje nga Republika e Afrikës së Jugut dhe Izraeli, për deklaratën e përfshirjes së secilit vend.
Nëse Gjykata e sheh të nevojshme, mund të mbajë një seancë nëse këto përfshirje janë të pranueshme apo jo.
Sekretari i GjND-së mund t’ua përcjellë tekstin e përfshirjes së Türkiyes palëve në çështje, si dhe Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara (OKB), vendeve anëtare të OKB-së dhe shteteve të tjera të përfshira.
Nëse nuk vendoset ndryshe, Gjykata i mban tekstet e përfshirjes publike të aksesueshme në faqen e internetit të Gjykatës.
Teksti i përfshirjes së Türkiyes pritet të vihet në dispozicion para fundit të javës.
Megjithëse Izraeli, si palë në çështje, mund të paraqesë vërejtjet e tij në Gjykatë me shkrim, duke kundërshtuar ndoshta përfshirjen e Türkiyes, Türkiye rezervon të drejtën të paraqesë kundërvëzhgimet e saj me shkrim.
Gjykata në përgjithësi shpall urdhrin e saj në lidhje me kërkesat për përfshirje të shumë vendeve me një vendim të përbashkët.
Në çfarë faze përfshihet Türkiye në këtë rast?
Procesi para Gjykatës për çështjen lidhur me gjenocidin në Gaza është në fazën e “kundërshtimeve të para” në lidhje me përcaktimin e juridiksionit të gjykatës, që është ende faza e parë.
Pasi Gjykata të vendosë se është e autorizuar për të dëgjuar çështjen lidhur me gjenocidin në Gaza, pritet të kalojë në fazën e dytë, fazën e “bazës së çështjes” dhe të marrë vendimin përfundimtar.
Kur pritet të përfundojë procesi gjyqësor?
Edhe pse Gjykata ka ecur më shpejt në proceset e çështjeve vitet e fundit, duket se gjenocidi dhe çështje të ngjashme komplekse kërkojnë më shumë se 10 vjet për t’u përfunduar.
Republika e Bosnjës dhe Hercegovinës ngriti një padi për gjenocid kundër Republikës Federale të Jugosllavisë më 20 mars 1993 dhe Gjykata mori vendimin përfundimtar për gjenocidin në Srebrenicë më 26 shkurt 2007, duke përfunduar çështjen gati 14-vjeçare.
Në një rast të ngjashëm, Gjykata dha vendimin e saj përfundimtar mbi bazueshmërinë e çështjes së gjenocidit të paraqitur nga Kroacia kundër Republikës Federale të Jugosllavisë më 2 korrik 1999, më 3 shkurt 2015, duke përfunduar çështjen 16-vjeçare.
Në 2 rastet e tjera të gjenocidit që janë ende duke u gjykuar para Gjykatës, Gambia ngriti padinë më 11 nëntor 2019 dhe Ukraina ngriti padinë më 26 shkurt 2022.
Ndonëse është e vështirë të parashikohet se kur do të përfundojë çështja e gjenocidit në Gaza, duhet pritet të 7-8 vjet për të përfunduar.
Rasti i gjenocidit i paraqitur nga Afrika e Jugut kundër Izraelit në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë
Më 29 dhjetor 2023, Republika e Afrikës së Jugut ngriti një padi kundër Izraelit në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë me arsyetimin se ai shkeli Konventën e Kombeve të Bashkuara (OKB) për Parandalimin dhe Ndëshkimin e Gjenocidit të vitit 1948.
Afrika e Jugut i kërkoi GjND-së të vendosë për masat paraprake për shkak të urgjencës së situatës në Gaza dhe seancat për kërkesën për masa paraprake u mbajtën në Pallatin e Paqes në Hagë më 11-12 janar.
Gjykata shpalli vendimet e saj paraprake më 26 janar.
Sipas kësaj Izraeli duhet të marrë të gjitha masat e mundshme për të parandaluar kryerjen e akteve të përcaktuara në nenin 2 të Konventës së Gjenocidit dhe duhet të marrë menjëherë masa për të parandaluar ushtrinë izraelite nga kryerja e akteve të përcaktuara në nenin 2 të Konventës së Gjenocidit, të merren të gjitha hapat e nevojshëm për të parandaluar dhe ndëshkuar ata që bëjnë thirrje për gjenocid kundër palestinezëve në Gaza, për të marrë masa urgjente dhe efektive për të mundësuar ofrimin e shërbimeve bazë dhe ndihmës humanitare të nevojshme për të eliminuar kushtet negative të jetesës me të cilat përballen palestinezët në Gaza, të ndërmerren masa efektive për të parandaluar shkatërrimin dhe për të siguruar ruajtjen e provave që tregojnë shkeljen e Konventës së Gjenocidit kundër Palestinezëve në Gaza, si dhe për të paraqitur një raport në Gjykatë për të gjitha masat e marra brenda 1 muaji nga hyrja në fuqi e vendimit.
Në vendimin e masës shtesë të shpallur më 28 mars, me kërkesën e Afrikës së Jugut për masa shtesë më 6 mars, Gjykata urdhëroi Izraelin të sigurojë dërgimin e ndihmave humanitare të nevojshme urgjentisht në Gaza, që të mos shkelen të drejtat e palestinezëve dhe që brenda 1 muaji të paraqesë një raport në Gjykatë për masat e marra në lidhje me masat shtesë.
Në vendimin e saj më 24 maj, Gjykata deklaroi se masat që kishte vendosur më parë nuk ishin të mjaftueshme për shkak të rrezikut të katastrofës humanitare me të cilën përballen palestinezët e bllokuar në Rafah. Gjykata i bëri thirrje Izraelit që të ndalojë menjëherë sulmet e tij ushtarake në qytetin Rafah dhe të sigurojë aksesin e papenguar të shërbimeve dhe ndihmave humanitare që nevojiten urgjentisht në Gaza, të mbajë hapur portën kufitare të Rafahut në mënyrë që të ofrohen shërbimet e nevojshme urgjente dhe ndihma humanitare në Gaza pa asnjë pengesë, të merren masa efektive për të siguruar akses të papenguar në Rripin e Gazës nga ata të emëruar nga organet e autorizuara të OKB-së për të hetuar akuzat për gjenocid dhe për të ofruar një deklaratë në lidhje me të gjitha masat që duhet të ndërmerren dhe të paraqesë një raport në Gjykatë brenda një muaji.
